Welke boeken móet je hebben gelezen? Welke hoeven niet meer?
In dit artikel:
De recent geüpdatete Nederlandse literaire canon, samengesteld door de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren (KANT) en Literatuur Vlaanderen, roept brede discussies op over selectiecriteria en inclusiviteit. Op de nieuwe lijst ontbreken prominente klassieke auteurs als Jakobus Cornelis Bloem, Gerrit Achterberg, Lucebert en Jan Wolkers, terwijl er meer vrouwelijke schrijvers en één niet-westerse auteur zijn toegevoegd. Dit wijst op een bewuste verschuiving om ondervertegenwoordigde groepen meer ruimte te geven, maar levert ook controverse op omdat sommige ‘canonieke’ figuren zijn ‘gecanceld’ vanwege hun privéleven of vermeend politiek incorrect gedrag.
De canon hanteert vier onduidelijke selectieprincipes: literaire kwaliteit, cultuurhistorische betekenis, actuele relevantie en representativiteit/invloed, die onderling conflicteren en leiden tot een brede, soms inconsequente samenstelling. Namen uit de middeleeuwen en vroegmoderne perioden zijn juist afgevoerd, net als Fries-Nederlandse topauteurs Jan Jacob Slauerhoff en Simon Vestdijk, wat vragen oproept over regionale representatie.
Hoogleraar Geert Buelens noemt de canon een uitnodiging tot gesprek en benadrukt de spanning tussen het hanteren van een ‘waardevrij kwaliteitsbegrip’ en het streven naar emancipatie door meer diversiteit. Laurens Ham pleit voor een inclusievere canon die literatuur ook voor jongere lezers relevant houdt, terwijl critici waarschuwen dat politieke correctheid de literaire waarde niet mag overschaduwen.
De discussie spitst zich toe op de vraag of literatuur vooral een geëngageerde spiegel moet zijn van actuele maatschappelijke waarden, of een autonoom kunstvorm die ook oncomfortabele waarheden toont. Er wordt daarnaast getwijfeld aan de rol van canons als dwingende standaarden: zouden ze niet eerder een flexibele ‘menukaart’ moeten zijn die smaken en tijden met elkaar verbindt? De actuele vernieuwing benadrukt het spanningsveld tussen traditie, maatschappelijke representatie en literaire kwaliteit in een tijdperk van culturele en sociale verandering.