Verkiezingen: hoe laat is de eerste exitpoll en hoelang duurt het stemmen tellen? Dit moet je vandaag weten
In dit artikel:
Op woensdag 29 oktober openen in heel Nederland meer dan 10.000 stembureaus; de meeste gaan om 07.30 uur open en alle bureaus sluiten om 21.00 uur. Wie een stempas en een geldig identiteitsbewijs heeft (zelfs tot vijf jaar verlopen) mag stemmen. De Kiesraad is de onafhankelijke instantie die toezicht houdt op het proces; voor uitleg en democratie-educatie kunnen kiezers ook bij ProDemos terecht.
Lijsttrekkers maken vaak een bewuste keuze voor waar ze hun stem uitbrengen: veelal een locatie met persoonlijke of symbolische betekenis, zoals de school van hun kinderen, een sportclub of hun eigen buurt. Voor hen is stemdag meestal ook nog campagnedag: na het uitbrengen van hun stem bezoeken ze vaak markten of bijeenkomsten om laatste twijfelaars te overtuigen vóór de verkiezingsavond in het partijhoofdkwartier.
Direct na 21.00 uur begint het tellen, dat in Nederland handwerk blijft. In het stembureau worden de biljetten geopend en in eerste instantie per partij gesorteerd en geteld; de gedetailleerde uitsplitsing per kandidaat volgt vaak in de uren of dagen daarna. Het tellen is openbaar: iedereen mag komen kijken en meekijken bij het sorteren en tellen. Er wordt strikt geteld op aantal geldige, ongeldige en blanco stemmen; dat kan soms doorlopen tot diep in de nacht.
Gemeenten kunnen kiezen tussen twee werkwijzen: bij een decentrale telling wordt het volledige tellingstraject al woensdagavond in elk stembureau afgerond; bij een centrale telling gebeurt de kandidaatnauwkeurige uitsplitsing pas op donderdag in het gemeentelijk stembureau, nadat de eerste nachtelijke sortering per partij heeft plaatsgevonden. Van elk stembureau wordt een proces-verbaal opgesteld met alle gegevens; deze worden doorgegeven aan een van de twintig hoofdstembureaus, elk verantwoordelijk voor een kieskring.
De hoofdstembureaus stellen op maandag 3 november om 10.00 uur de uitslag per kieskring vast. Buitenlands uitgebrachte stemmen worden apart door het Nationaal Briefstembureau geteld, op dinsdag 4 november om 13.30 uur. Alle processen-verbaal komen vervolgens bij de Kiesraad (Centraal Stembureau), die de cijfers controleert en bij onregelmatigheden gemeenten kan vragen nader onderzoek of een hertelling uit te voeren.
Voor snel inzicht verschijnen er al direct na het sluiten van de stembussen exitpolls (eerste rond 21.00 uur, een tweede rond 21.30 uur), waarop politieke partijen vaak binnen het uur reageren. De definitieve, officiële uitslag wordt echter pas na zorgvuldig controleren en verifiëren vastgesteld: de Kiesraad publiceert deze op vrijdag 7 november om 10.00 uur. Twee weken na de verkiezingen, op woensdag 12 november, komt de nieuwgekozen Tweede Kamer voor de eerste keer bijeen; daarna start de formatie, waarbij eerst een informateur en later een formateur worden aangewezen om een nieuw kabinet te vormen.