'Literatuur buiten het boek' op prikkelend festival Explore The North
In dit artikel:
Explore The North zette in Leeuwarden opnieuw literatuur centraal, maar niet in de klassieke vorm van alleen boeken en lezingen: het festival presenteerde een breed palet aan kruisbestuivingen tussen schrijven, muziek en theater. Organisatoren waren het Friese productiehuis Explore The North, het Vlaams-Nederlandse cultuurhuis deBuren en literair tijdschrift Kluger Hans; het programma speelde zich dit festivalweekend vooral af in de stad, met Podium Explore (de Westerkerk) als hart van de activiteiten.
Een opvallend project begon in Parijs: achttien jonge Nederlandse en Vlaamse schrijvers verbleven in een residentie en kregen coördinaten van plekken in en rond Leeuwarden om teksten op te baseren. Sommige deelnemers bezochten de locaties fysiek, anderen werkten met Google Maps en Streetview. De resultaten verschenen in Kluger Hans en werden voorgedragen in de Lutherse Kerk. De gemêleerde resultaten leverden titels op als Gedicht van de woningnood in de Hounspolder, Hier daalt de bodem en File in Fryslân, en leverden verrassende presentaties op, onder meer door elektronische bewerkingen van stemmen (zoals bij Maria Magdalena de Cort).
De samenwerking tussen Explore The North en deBuren bleek even vruchtbaar als vroeger: eerder werk zoals De Verwonderkamer keert telkens terug in nieuwe vormen. Een groter voorbeeld van die doorlopende ontwikkeling was de herontdekking van de radicale Friestalige bundel Reade Runen (1959) van Ella Wassenaer (pseudoniem van Lipkje Post-Beukens). Dat project mondde uit in een theatervoorstelling, een heruitgave bij een Belgische uitgever met vertalingen van Zindzi Tillot Owusu en essays, en een ontroerend moment toen Owusu het eerste exemplaar aan Ella’s dochter Ypkje Post overhandigde.
Muziek fungeerde vaak als drijvende kracht achter de literaire presentaties. Johannes Lievens en Daniëlle Zawadi gebruikten percussie om ritme en nadruk aan het gesproken woord te geven. Arnold de Boer trad met drumband Hallelujah Makkum op, versterkt door Tsead Bruinja, en presenteerde met Zea Friese poëzie in combinatie met stevige ritmes; het slot van zijn set Pine en tiid was een hoogtepunt. Ook de gebroeders Kleefstra en andere Friese makers tonen hoe het Fries cultuurgoed grensoverschrijdend werkt, veelal gedragen door muziek.
Internationale namen voegden extra dimensies toe. aja monet trok een uitverkochte zaal met krachtige, muzikale poëzie over thema’s als ras, liefde en de Verenigde Staten; haar optreden benadrukte de groove als ruggengraat van haar werk. Joost Oomen bracht met de Poezieboys en band Kruidkoek poëzie in clubformaat—dynamisch en festivalwaardig—terwijl Sorvina haar achtergrond in de zwarte kerk liet horen. Een intiem, menselijk hoogtepunt was de scène tijdens een optreden van De Toegift, waar een vrouw haar man uit een rolstoel haalde om samen te dansen.
Strategisch is Explore The North meer dan een kort festival: als productiehuis met een vaste locatie en plek in de landelijke Basisinfrastructuur creëert het structurele kansen voor eigen makers. Die infrastructuur maakt het mogelijk om literatuur “buiten het boek” blijvend te verkennen en te presenteren, in veel verschillende mengvormen die zowel lokaal als internationaal resoneren.