'Literatuur buiten het boek' op prikkelend festival Explore The North: 'een verzameling wondertjes'
In dit artikel:
Explore The North in Leeuwarden bevestigt opnieuw zijn positie als podium en productiehuis op het snijvlak van literatuur, muziek en theater. In samenwerking met het Vlaams-Nederlands cultuurhuis deBuren en tijdschrift Kluger Hans presenteerde het festival recent uiteenlopende projecten die bestaande literaire vormen oprekken en nieuw publiek zoeken.
Een opvallend cross‑border initiatief liet achttien jonge Nederlandse en Vlaamse schrijvers tijdens een residentie in Parijs teksten maken rondom vaste coördinaten in en om Leeuwarden. Sommige makers trokken ter plaatse heen, anderen werkten met Google Maps en Streetview; de resultaten — van gedichten over woningnood tot verhalende observaties — verschenen in Kluger Hans en klonken live in de Lutherse Kerk. Experimenten met elektronische nabewerking van stemmen, zoals de door synthesizers verlaagde voordracht van Maria Magdalena de Cort, gaven die stukken een hedendaagse klankkleur.
Samenwerkingen tussen deBuren en Explore The North blijken structureel vruchtbaar. De Verwonderkamer, het jaarlijkse uitvloeisel van residenties met jonge Vlaamse en Friese schrijvers, keert steeds terug als voorstelling. Een diepgaander voorbeeld is de herontdekking van de radicale Friestalige bundel Reade Runen (1959) van Ella Wassenaer (pseudoniem van Lipkje Post‑Beukens). Dat traject leverde niet alleen de theatervoorstelling De herontdekking van Ella Wassenaer op, maar ook een nieuw uitgegeven editie bij een Belgische uitgever met Engelse vertalingen door Zindzi Tillot Owusu, essays en behoud van de originele typografie. Het moment dat Tillot Owusu het eerste exemplaar aan Ypkje Post, de dochter van Wassenaer, overhandigde was emotioneel beladen en symbolisch voor de waardeherontdekking van Fries erfgoed.
Het ritmische element — vaak een enkele trom of volledige drumband — speelde een centrale rol in meerdere acts. Performers als Johannes Lievens en Daniëlle Zawadi lieten de drum het gesproken woord versterken; Arnold de Boer trad met drumband Hallelujah Makkum en zijn project Zea op, met bijdragen van dichter Tsead Bruinja, wat leidde tot energieke Friese scène‑momenten. In het tweeluik Pine en tiid mondde dit uit in een krachtig slot met uitbundig applaus.
Internationaal getinte namen versterkten het programma: aja monet vulde Podium Explore met lange, ritmische en politiek geladen gedichten begeleid door een stuwend jazztrio, waarbij haar fysieke performance de groove als bindende factor liet zien. Ook Joost Oomen bracht poëzie naar een clubsetting met Kruidkoek — poëzie op swingende jazzrock — en wist het publiek van de banken te krijgen. Sorvina (New‑York/Berlijn) benadrukte haar achtergrond in de zwarte kerk, met een band die gospel en soul geluiden inbracht. Kleinere, ontroerende momenten kwamen van de Zeeuwse band De Toegift: een dansende vrouw die haar partner uit een rolstoel hielp werd een van de meest menselijke scènes van het weekend.
Dat alles was deels mogelijk dankzij de versterkte infrastructuur van Explore The North: sinds vorig jaar opgenomen in de landelijke Basisinfrastructuur en met een vaste locatie (Podium Explore, de voormalige Westerkerk) creëert het festival niet alleen een jaarlijks driedaags evenement maar ook een continu productieklimaat. Literatuur buiten het boek blijft hier het leidende idee — en dit festivalweekend liet zien hoe die ambitie met muziek, theater en vernieuwende productiepraktijken tot overtuigende, vaak ontroerende en soms feestelijke podiummomenten leidt.