Leeuwarden en weidevogels: beloven, sussen en doorbouwen
In dit artikel:
De Raad van State buigt zich momenteel over de bouwplannen voor de nieuwe wijk De Hem, pal naast vogelrijke polders bij Goutum. De gemeente Leeuwarden wil daar maximaal circa 400 woningen realiseren en stelt een buffer van 60–100 meter voor tussen de huizen en de Hounspolder. Ecologen en lokale actievoerders vinden dat volstrekt onvoldoende: een door de gemeente in 2019 geraadpleegde ecologisch adviseur stelde dat de weidevogels minimaal 300 meter nodig hebben. Actievoerder Rembrandt Veldhuijzen van Zanten noemde 60 meter „niet meer dan een schaamlap”.
De zaak past in een decennialang conflict tussen stedelijke groei en natuurbehoud. Sinds eind jaren tachtig hebben plannen voor uitbreidingen rond Goutum (Wiardaburen, Goutum-Noord, Techum, De Zuidlanden, Wiarda en later Middelsee) herhaaldelijk tot verzet geleid bij dorpsbewoners en vogelbeschermers. Leeuwarden heeft de ambitie om te groeien — wethouders en burgemeesters benadrukten dat uitbreiding bewoners, voorzieningen en economische groei moet brengen — maar die plannen liepen vaker vast bij juridische toetsing vanwege de negatieve effecten op broedgebieden van weidevogels, met name de grutto.
De Raad van State intervenieerde meerdere keren: in 1989 en in de jaren daarna bij plannen voor Wiardaburen/Wiarda en Techum, in 2005 werd bouw stilgelegd om milieu-effecten in kaart te brengen, en in 2009/2011/2012 werden compensatiecriteria en aanvullende terreinmaatregelen ter discussie gesteld. De rechterlijke instanties dwongen de gemeente herhaaldelijk tot extra compensatie of tot uitstel totdat nieuwe broedgebieden waren gegarandeerd. Gemeentelijke pogingen om verlies van habitat te compenseren werden door de Raad van State vaak als onvoldoende beoordeeld — zo moest bijvoorbeeld voor Wiarda extra vogelland worden gezocht omdat de eerdere 29 hectare niet genoeg zou compenseren.
Ondertussen toonden monitoring en onderzoeken alarmerende trends: door jarenlange stadsuitbreiding en verstoring verdween veel broedgebied, broedsuccessen mislukten vaker en het aantal gruttoparen daalde fors. Milieudefensie-vertegenwoordiger Sietske Inberg stelde dat „daar is de laatste jaren geen gruttokuiken groot geworden” in de compensatiegebieden. In 2007–2008 waren er nog enkele gruttoparen in het gebied; verstoring zorgde ervoor dat ze geen nesten meer maakten. Recente studie(s) van de Rijksuniversiteit Groningen en Sovon laten wel zien dat dit jaar meer kuikens zijn uitgevlogen dan in voorgaande jaren, maar de totale populatie blijft te klein om structureel herstel te garanderen.
De gemeente probeerde ook beleidsinstrumenten: in 2020 kocht Leeuwarden 19 hectare extra grond in de Zuidlanden en de gemeenteraad nam moties aan om de Hounspolder te beschermen. Toch bleef er politiek draagvlak voor woningbouw: in 2021 gaf een meerderheid van de raad steun aan De Hem, ondanks kritiek van natuurorganisaties en dorpsbelangen. Film- en publieksactiviteiten over de Hounspolder onderstrepen de maatschappelijke betrokkenheid: in december 2025 ging een film over het leven in die polder in première, terwijl de Raad van State tegelijk beslissingen over De Hem bestudeert; een einduitspraak wordt in februari verwacht.
Kortom: het vraagstuk tussen woningnood en behoud van zeldzame weidevogels in en rond Goutum is al dertig jaar een hardnekkig conflict. Juridische uitspraken en ecologische adviezen hebben de plannen herhaaldelijk vertraagd of aangepast, maar politiek en ruimtelijke plannen van Leeuwarden blijven druk uitoefenen op waardevolle vogelgebieden. De uitkomst van de huidige Raad-van-State-beslissing zal bepalen of De Hem kan worden aangelegd zoals de gemeente voorstelt of dat strengere eisen voor afstand, compensatie en waarborging van broedgebieden noodzakelijk zijn.