Koning viert koperen jubileum: hoe de monarchie de afgelopen 12,5 jaar veranderde

In dit artikel:

Koning Willem‑Alexander heeft in zijn eerste 12,5 jaar op de troon een reeks zichtbare moderniseringen doorgevoerd, die vooral draaien om toegankelijker, diverser en transparanter optreden van het koningshuis.

1) Koningsdag en de plekkeuze
Sinds zijn aantreden werd Koninginnedag omgevormd tot Koningsdag en voortaan op zijn echte verjaardag, 27 april, gevierd. Waar Beatrix twee plaatsen bezocht, kiest Willem‑Alexander voor één locatie per jaar. Tot 2023 waren dat vooral grotere steden; daarna koos hij bewust voor kleinere gemeenten — recent Emmen (≈59.000), Doetinchem (≈47.000) en volgend jaar Dokkum (≈13.000) — om meer regiogebondenheid te tonen.

2) Paleizen opengesteld
Het paleiscomplex is toegankelijker gemaakt: in 2015 trok de gerestaureerde Oranjezaal in Huis ten Bosch bijna 50.000 bezoekers en daarna opende het paleis Noordeinde en de Koninklijke Stallen hun deuren voor publiek. Ook tradities als de eerdere Uitblinkerslunches zijn voortgezet.

3) Openheid over het verleden
Het Koninklijk Huisarchief werd opengezet tot aan de inhuldiging van Juliana in 1948, waardoor ook ongemakkelijke feiten — zoals de NSDAP‑lidmaatschapskaart van prins Bernhard — openbaar werden. In 2022 gaf de koning opdracht tot onafhankelijk onderzoek naar de rol van het Koninklijk Huis in de koloniale periode (geleid door Gert Oostindie); de uitkomst wordt binnenkort verwacht. De Gouden Koets blijft voorlopig binnen vanwege gevoeligheden rond het koloniaal verleden.

4) Meer vrouwen en andere moderniseringen binnen het hof
Het personeelsbestand werd diverser: de eerste vrouwelijke lakei (2017) en kamerheer (2018) traden in functie, en inmiddels hebben vijf provincies een vrouwelijke kamerheer. Tegelijkertijd veranderden functies (bijv. directeur ICT, speechschrijver, persoonlijk adviseurs) en werd het aantal hofdames teruggebracht; de ceremoniemeester verdween als aparte functie.

5) Meer, maar kortere staatsbezoeken
Willem‑Alexander bezocht meer staten in relatief korte tijd: waar Juliana in haar eerste 12,5 jaar acht staatsbezoeken maakte en Beatrix negentien, staat de teller bij Willem‑Alexander op 31. Bezoeken zijn vaak compact en efficiënt — een voorbeeld is Indonesië, waar hij vier dagen bleef tegenover de elf dagen die Beatrix in 1995 uitrolde.

6) Relatie met de pers
De koning is behoudend wat privacy betreft, maar toont zich vaker aan de pers dan zijn moeder: na staatsbezoeken en binnenlandse bezoeken vinden regelmatig persgesprekken met camera’s plaats. Voor zijn tienjarig jubileum gaf hij bovendien uitgebreide interviews in podcastvorm (ruim drieënhalf uur totaal), onder begeleiding van de Rijksvoorlichtingsdienst.

7) Minder formele rol in de formatie
De rol van het staatshoofd bij kabinetsformatie werd al vóór zijn troonsbestijging ingeperkt: de Kamer kiest nu (in)formateurs. Sommige partijen pleiten voor een hernieuwde rol van de koning bij formatie, omdat zij denken dat dat snelheid en vertrouwen kan verbeteren.

8) Publiekswaardering schommelde
De populariteit van de monarchie daalde tijdens coronagerelateerde fouten: steun liep terug van bijna driekwart (2020) naar circa 55% (2023) en herstelde daarna naar ongeveer 62%. De koning kiest sindsdien voor meer zichtbaarheid; ook prinses Amalia is vaker in beeld. Internationaal leverde de monarchie volgens voorstanders diplomatieke meerwaarde op, bijvoorbeeld bij topontmoetingen met buitenlandse leiders.

Kortom: Willem‑Alexander moderniseerde tradities, maakte het hof toegankelijker en transparanter, bevorderde diversiteit binnen het personeel en koos voor efficiëntere buitenlandse bezoeken — veranderingen die enerzijds inspelen op hedendaagse verwachtingen en anderzijds spanningen oproepen rond privacy, politieke rol en omgang met het koloniale verleden.