Kerkvader Augustinus, een vriend die met je in gesprek is
In dit artikel:
Augustinus verschijnt in deze artikelenreeks niet als stoffige kerkleermeester maar als een betrokken, praktisch denker die spreekt vanuit levenservaring. Hans Alderliesten, samensteller van een recente bundel met zeven preken van Augustinus over de psalmen (Leeuwarden), plaatst hem nadrukkelijk als een “streetwise” figuur: iemand die de pijn en vreugde van het alledaagse kent en daarover in directe, persoonlijke taal predikt. Voor Augustinus is het leven een reis — vol gevaren en beproevingen — en het geloof geeft richting en hoop omdat het uiteindelijke thuis niet in deze vergankelijke wereld ligt maar bij Christus.
De laatste tijd zijn meerdere boekuitgaven verschenen die Augustinus’ omgang met de psalmen toegankelijk maken. Naast Leeuwarden is er Economie, een omvangrijke uitgave door Ben Bongers en Hans van Reisen met vertalingen van de Enarrationes in Psalmos over psalmen 1–32, en Sport van theoloog Kees Wesdorp, waarin drie psalmenpreken rond het beeld van de “perskuip” worden gepresenteerd. Samen tonen deze boeken hoe Augustinus langdurig met de psalmen heeft gewerkt en vaak zoekt naar een christocentrische, figuurlijke lezing van teksten.
Alderliesten benadrukt Augustinus’ concrete, kwetsbare toon: hij schrijft open over rouw, verlies en innerlijke strijd en gebruikt zulke ervaringen om universele vragen aan te raken — het zoeken naar waarheid en houvast, de confrontatie met kwaad en schuld, en de manier waarop mensen in ellende troost zoeken. In de psalmenpreken klinkt geregeld het motief van ‘onderweg zijn’: gelovigen zijn reizigers in een vreemd land (vergelijkbaar met het Babylonische beeld), die in het hier-en-nu wel vreugde en ondersteuning vinden maar niet hun ultieme bestemming.
Die toekomstgerichtheid betekent niet dat Augustinus het aardse leven veracht. Integendeel: hij erkent de waarde van gemeenschapsleven, wederzijdse steun en concrete verantwoordelijkheid. In zijn uitleg van Bijbelgedeelten, zoals de Bergrede, horen lezers ook aanspraken op praktisch en ethisch handelen vandaag. Tegelijk is zijn troostzeggingskracht opvallend: hij motiveert toehoorders om te blijven hopen en wijst erop dat God trouw is, ook te midden van lijden.
Alderliesten, zelf bestuurskundige en onderzoeker naar leiderschap bij Augustinus, gebruikt deze bronnen om bruggen naar hedendaagse thema’s te slaan. Augustinus’ inzichten over rechtspraak, leiderschap en gezindheid blijken bruikbaar: een rechter moet zichzelf onderzoeken voordat hij over anderen oordeelt; ware leiders kenmerken zich volgens Augustinus juist door bereidheid afstand te doen van eigen belangen — leiderschap is een roeping die zelfoverstijging vraagt. Zijn ervaring als bisschop van Hippo gaf Augustinus bovendien veel praktische kennis van het dagelijks leven van mensen, wat zijn preken levendig en herkenbaar maakt.
Niet alles in Augustinus’ exegese gaat echter vanzelfsprekend door moderne lezers heen. Zijn neiging om veel bijbels taalgebruik christologisch te duiden levert soms vergezochte samenvattingen op — bijvoorbeeld de koppeling van ‘zitten en opstaan’ in psalm 139 aan Christus’ komst en opstanding. Alderliesten raadt aan die soms bevreemdende interpretaties juist als uitnodiging te zien: ga lezen, ervaar wat Augustinus hoort en vorm daar je eigen oordeel over.
De recente uitgaven (onder andere bij uitgeverij Damon) maken Augustinus’ psalmencommentaren toegankelijk voor nieuwsgierige lezers en liefhebbers. Ze tonen zowel zijn geestelijke diepgang als zijn praktische betrokkenheid, en geven materiaal voor wie op zoek is naar levenswijsheid, pastoraat, of reflecties op leiderschap vanuit een historische theologische traditie. Alderliesten ziet het als zijn missie Augustinus ‘naar nu te halen’ en te onderzoeken welke concrete betekenis diens denken nog kan hebben in hedendaagse publieke en bestuurlijke vragen.