Fotograaf Erwin Olaf stond pal voor de vrijheid om te mogen zijn wie je bent: 'Kunst is mijn wapen'

In dit artikel:

Erwin Olaf (geboren Erwin Olaf Springveld, 1959, Hilversum — overleden 2023, Groningen) wordt in het Stedelijk Museum Amsterdam postuum geëerd met een groots retrospectief getiteld Freedom. Voor het eerst krijgt deze grensverleggende fotograaf een solotentoonstelling in het Stedelijk; het eerbetoon toont de centrale boodschap van zijn oeuvre: een hartstochtelijk pleidooi voor vrijheid, zichtbaarheid en menselijke waardigheid.

Olaf portretteerde alledaagse outsiders en flamboyante paradijsvogels met evenveel aandacht: jong en oud, dun of dik, hetero, homo of travestiet — naakt, uitgedost of streng gestileerd. Zijn vroege werk roept vooral bij bezoekers van boven de 45 sterke nostalgie op aan de vrijheidsdrang van de jaren tachtig en negentig en bevat portretten van figuren als Theo van Gogh, aidsactivist René Klein en dragicon Divine. Ooit journalist van opleiding, bracht Olaf een blijvende nieuwsgierigheid naar mensen en gemeenschappen mee in zijn fotografie; uitgaansvrienden en de Amsterdamse gayscene fungeerden als zijn muze.

Waar sommigen zijn expliciete beelden als provocerend zagen, werkte Olaf juist beeldend: naakte lichamen functioneerden voor hem als sculpturen en middelen om esthetiek en kwetsbaarheid te vieren. Series als Chessmen laten die zorgvuldige, liefdevolle vormgeving zien. Grote gebeurtenissen — 9/11, de moord op Theo van Gogh, de aanslag op Charlie Hebdo — radicaliseerden zijn werk en maakten hem activistischer. Dat uitte zich in krachtige zelfportretten waarin verstikking, woede en het gevoel van monddood worden verbeeld, en in de constatering dat hij zich in zijn eigen stad soms onveiliger voelde.

Belangrijk in zijn ontwikkeling was de ontmoeting met choreograaf Hans van Manen; de discipline en het streven naar perfectie uit de danswereld weerspiegelden zich in Olafs strakke regie en veeleisende werkwijze. Zijn gezondheid (chronische longziekte) maakte die discipline extra schrijnend: voor de reeks Im Wald klom hij onder medische begeleiding hoog de Beierse bergen in om één beeld te maken, en een laatste zelfportret toont de arts die zijn getransplanteerde longen presenteert — symbolen van hoe ver hij voor zijn kunst en leven ging.

Tentoonstelling: Erwin Olaf — Freedom, Stedelijk Museum Amsterdam, t/m 1 maart 2026. Website: stedelijk.nl.