FNP stuwt Friese keus in stemhokje naar historische hoogte
In dit artikel:
Friesland telt bij de Tweede Kamerverkiezingen een recordaantal kandidaten uit eigen provincie: 72 van de in totaal 1.166 verkiesbare personen (ongeveer 6,2%), terwijl Friezen slechts 3,7% van de Nederlandse bevolking vormen. De scheve verhouding is vooral te danken aan deelname van de Fryske Nasjonale Partij (FNP): die partij staat met 49 namen op de kieslijsten, waarvan 38 daadwerkelijk in Friesland wonen. Zonder de FNP-restant blijven er dus maar 34 Friese kandidaten over, verdeeld over 23 partijen — zelfs minder dan bij de vorige Kamerverkiezing.
Regionaal en partijgewijs verschillen de vertegenwoordigingen sterk. De meeste kandidaten wonen in Zuid-Holland (270) en Noord-Holland (198); Drenthe heeft het laagste aantal (26). Noord-Brabant is relatief ondervertegenwoordigd. Onder de partijen hebben PVV, GroenLinks-PvdA, BBB, CDA, Vrede voor Dieren en Belang van Nederland elk drie Friese kandidaten. VVD, SP, ChristenUnie, JA21 en de Piratenpartij noteren er twee. Diverse partijen (NSC, D66, Partij voor de Dieren, SGP, 50Plus, Partij voor de Rechtsstaat) hebben één Friese kandidaat; DENK, Forum voor Democratie, Volt, BIJ1, Libertaire Partij en Vrij Verbond zetten geen Fries op de lijst.
Enkele bekende Friese kandidaten: Max Aardema (PVV) staat voor de vierde keer op een kieslijst en is sinds 2023 Kamerlid; Habtamu de Hoop is voor de derde maal verkiesbaar en geldt als de langstzittende Kamerlid uit de provincie sinds zijn intrede in 2021; Marieke Vellinga-Beemsterboer keert terug voor D66; Carlijn Niesink is multitijdkandidaat voor de ChristenUnie; Lucienne Boelsma-Hoekstra (nieuw voor het CDA) kwam tot voor kort als wethouder in De Fryske Marren in actie; Femke Wiersma (BBB) probeert opnieuw een zetel te bemachtigen na een nauwe misslag in 2021; VVD’er Harry Bevers is voor het eerst als hoogst genoteerde Fries op de VVD-lijst, na eerdere keren als invaller.
De FNP-lijst bevat naast Friese prominenten ook opvallende namen: lijsttrekker Aant Jelle Soepboer (Nijewier) wil na een korte periode bij NSC terug naar de Kamer, en er staan zowel muzikanten (Foppe Land) als zeilende tweelingen (Harmen en Sytze Brouwer) op. Elf FNP-kandidaten wonen buiten Friesland (onder meer in Brussel en diverse Nederlandse plaatsen), vaak Friezen die elders wonen.
Qua electoraat mogen in heel Nederland ruim 13,4 miljoen mensen stemmen; in Friesland gaat het om circa 520.000 kiezers. Bijna een derde van hen is 65-plus; de gemiddelde kiesgerechtigde is 51,1 jaar (waar het dertig jaar geleden 45,3 was). Schiermonnikoog, Harlingen en delen van de Stellingwerven hebben het hoogste aandeel 65-plussers; Leeuwarden is de ‘jongste’ gemeente met veel studenten (ruim een derde van de kiezers is 18–35). Dantumadiel heeft relatief de meeste stemgerechtigden (98,1% van de volwassenen), Vlieland het minste (83,2%), door het aandeel niet-Nederlandse inwoners.