De kop fan Lammert | Column Pieter de Groot
In dit artikel:
Zestig jaar nadat in Leeuwarden de Fryske Toaniel Stifting werd opgericht — vier jaar later bekend als Tryater — verschijnt vandaag een omvangrijk boek met woord en vooral beeld dat die geschiedenis in kaart brengt: Tryater spilet!. Het boek wil niet alleen herinneringen vasthouden aan voorstellingen, maar ook de namen en gezichten van sleutelfiguren bewaren; voor toneel bestaan immers geen herhalingen van een voorstelling, alleen portretten kunnen blijvende erkenning geven.
Die gedachte sluit aan bij een lange Nederlandse traditie om toneelkunstenaars in portretten te eren, zoals een Amsterdams initiatief uit 1899 dat gezichten in de Stadsschouwburg verzamelde onder het motto ‘Aanzien doet gedenken’. In Friesland heeft een dergelijke voetafdruk echter moeilijker vaste vorm gekregen. In 1980 ontstond een concreet Fries plan toen een reliëf van toneelman Lammert Popma werd onthuld in de oude Harmonie; het beeld was gemaakt door zijn zoon, kunstenaar Jentsje Popma, in chamotteklei. Het idee, aangedragen door actrice Anny Bosma-Banning en schrijver Piter Terpstra, kreeg steun van het Boun Fryske Toanielskippen: het reliëf moest het eerste worden van een ‘tableau de la troupe’ met meerdere beelden ter ere van belangrijke Friese toneelmakers.
Een begroting van ongeveer 40.000 gulden en toezeggingen van fondsen leken haalbaar, maar het project strandde door weerstand van adviesorganen als de Kultuerried. Kritiek richtte zich op zowel de gekozen vorm (tegeltableaus) als op de locatie (de Harmonie zou geen passende plek zijn voor een Friese eerbetoon). Ook leefde het idee dat middelen beter in toekomstgerichte projecten konden worden gestoken dan in nostalgische herinneringen.
Het lot van Popma’s hoofd is illustratief: na enkele seizoenen verdween het tijdens een verbouwing, en in 1990 vond het een plek in de tuin van het Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasjesintrum (Tresoar) aan de Grote Kerkstraat. Ook het beeld van Tetman de Vries van Auke Hettema belandde uiteindelijk elders, tegenwoordig in basisschool De Frije Fûgel in Bitgummole.
Institutionele erkenning voor Fries toneel bleef lang onregelmatig; in 1987 mislukte een poging rond de Obe Postmapriis voor vertalingen, en pas in 2001 stelde de provincie de driejaarlijkse Pyt van der Zee-prijs in (4.000 euro) voor personen of groepen die veel hebben bijgedragen aan het Friese toneel. Het nieuwe boek markeert de zestigjarige geschiedenis van Tryater en onderstreept zowel de rijkdom als de kwetsbaarheid van Friese theatertradities.